Devrimin 29. yılı İran izlenimleri: Öze dönüş için gelinen nokta, kâmil değil...

“İran yönetimi, halkın güzel hijab bilincine kavuşabilmesi için mücadele ediyor. Bu mücadele sonucunda, inkılabın değerlerine göre gelinen nokta kâmil değil. Bunu Tahran’ın caddelerini izleyerek anlayabilirsiniz. Örtü gibi, diğer temel ibadi uygulamalarda da bir gevşeklik olduğunu düşünüyorum. Fakat İran’da gerçekleşen inkılabın çok da yaşlı olmadığını unutmamak gerekir. Buna ayrıca, dünya tarafından boykota uğrama ve tecrit edilmeyi de eklememiz gerekir. Hatta, son dönemde tüm Müslümanları kuşatan dünyevileşme rüzgarının İran’dan bağımsız olamayacağını da düşünerek analiz yapmaya çalışmalıyız. İbadetlerde yaşanan gevşeklik, batı yaşam tarzına duyulan özenti, konfor ve tüketim hastalığı, Türkiyeli, Suriyeli, Mısırlı Müslümanları etkilediği gibi, İran halkını da etkisi altına almıştır.”
İran Radyo ve Televizyon Kurumu, devrimin 29. yılında gerçekleşen etkinliklerin takip edilmesi ve ülkenin teknolojik gelişiminin gözlemlenebilmesi amacıyla Türkiye’den 25’i aşkın gazeteci ve yazarı ülkeye davet etti. Bizim de içinde yer aldığımız bu heyetle, İran’ın TV, radyo ve haber ajanslarını inceleyerek, tıbbi çalışmaların yapıldığı enstitülerden bilgi alma fırsatını yakaladık.
Ayrıca ülkenin önemli vilayetlerinden olan Tahran, Kum, İsfahan ve Meşhed’de bulunarak, İran’daki rejimin halk üzerindeki yansımalarını gözlemleyebilme imkânına sahip olduk. Bu 8 günlük programla ilgili izlenimlerimizi, gazetemiz Vakit aracılığıyla, okuyucularımıza aktarmayı uygun bulduk.

“BASKILAR ÜLKESİ” ELEŞTİRİSİ KARŞISINDA İRAN
İran, halkına karşı baskıcı tavırlar takınan, birtakım zorlama ve kısıtlamalarla rejiminin ayakta kalmasını sağlayan bir ülke olarak tanıtılmakta. Bu zorlamaların en belirgin sembollerinden birisi başörtüsü zorunluluğu. Özel yayıncılığa izin verilmemesi, yayınlanacak kitap ve vizyona girecek sinema filmlerinin sıkı denetiminin sağlanması da yapılan eleştirilerin başında yer alıyor.
Bu baskı ifadesini anlayabilmek için özgürlük tanımının doğru yapılması gerektiğini düşünüyorum.
Baskı olarak tanıtılan uygulamaları doğru değerlendirebilmek için, devrimi oluşturan şartları ve halkın konumunu doğru tahlil etmek gerekir. Pehlevi hanedanının ülkenin yönünü tamamen batıya çevirmesi, laik hayat tarzını hakim kılma arzusu, dini yaşam biçimine karşı yasaklar koyarak zorba uygulamalara girişmesi, ülkenin petrol zenginliğini kendi şahsi servetine yönlendirmesi ve kendisine muhalif olan kişilere işkence yaparak ölümlerine sebebiyet vermesi üzerine halk şahı devirmiş ve yönetimi ulemaya devretmiştir. Yani İran halkının geleneksel din anlayışı, şahın hızlı batılılaşma serüvenine karşı islami meşruiyet reflekslerini göstermiş, bütünsel bir sistem olarak yeni İran’ın oluşumuna katkı sağlamıştır.

HALK İSLAM DEVRİMİNE HAZIRLIKLI DEĞİL
Ancak bir ülkenin tabelasında ‘İslam Cumhuriyeti’ yazmasının, o ülkenin halkının dindarlaştığının göstergesi olamayacağını İran için açıkça söyleyebiliriz. İran halkının genel olarak bir İslam devrimine hazırlıklı olmadığını, devrimin önder kadrosunun, bu emanetin ağırlığının farkında olarak kaybedilmemesi uğruna birtakım uygulamalar içerisine girdiğini görüyoruz. Yani İran’da baskı olarak adlandırılan yaptırımlar, halkın İslami rejimi içselleştirmesi ve İslam devriminin kazanımlarının elden gitmemesi için gerçekleştirilmektedir. Devletin bu mücadelesi, halkı İslami olana sevk etmek, İslam’ın gerçek bir tercih haline dönüşmesini sağlamak içindir. İslami bir yönetim, halkı, çekici ve cazibeli olan dünyevi davetlere karşı koruyarak, toplumu ifsad edecek ve şehvetleri uyandıracak etkilerden uzak tutabilmelidir. İran’daki TV ve radyoların özelleştirilmemesini, sinema ve yayınlardaki sıkı denetimi, uygulanması zor olsa da çanak anten yasağını, bu bağlamda anlayabiliyorsunuz. Özellikle Türkiye’deki dizilerin toplum üzerindeki etkisini, sinema filmlerinin zihinsel tahribatını, gazete ve dergilerdeki müstehcenliğin tetiklediği cinsel suçları düşündüğümüzde, neyin baskı, neyin özgürlük olarak tanımlanabileceğinin yeniden konuşulması gerektiğine inanıyorum.

BAD HİJAB’A KARŞI MÜCADELE EDİLİYOR
İran deyince ilk akla gelen başörtüsü takma zorunluluğudur. Yurtdışından gelen bayanların da bu zorlamayla karşılaşması hep eleştirilmiştir. Bizim heyetimizde bulunan bazı bayan gazeteciler de başlarını örtmek zorunda kalmışlardı. Bu meseleyi orada çok düşünme imkânı bulduk. Eleştirel yaklaşan arkadaşlarımız da vardı. Tahran’da, kadınların yüzde 70’i (bu oran bana ait) saçlarının gözükmesine aldırış etmeden başörtüsü takıyor. Yani saçının birazı veya yarısı açıkta kalıyor. Hatta Türkiye’deki başörtüsü yasağından dolayı İran’a okumaya giden bazı kızların, bu tür kapanma şeklinden etkilenerek başörtüsü hassasiyetlerini kaybettiklerini öğrendiğimizde çok şaşırmıştık. Başörtüsü yasağından dolayı İran’a git, orada başını örtme konusunda gevşeklik göster, çok büyük bir garabet…
İran’da buna “Bad Hijab” diyorlar. Yani “kötü örtünme”. Devlet, iletişim kurumları ile halkı bu konuda bilinçlendirmeye çalışıyor. Tahran’a ulaştığımız gün, Tahran’ın en uzun caddesi olan Veliyy-i Asr Caddesi’nde toplanan iki bin ortaokul ve lise öğrencisinin, Tahran Üniversitesi’ne kadar güzel örtünme yürüyüşü gerçekleştirdiğini öğrendik. Yürüyüşü organize eden Tahran Talim ve Terbiye Kurumu Müdürlüğü’nün, yürüyüşün İslam devrimi değerlerinin nesilden nesile aktarılması amacıyla gerçekleştirildiğini ve yeni neslin de devrimin değerlerine bağlı olduğunu göstermek istediklerini bildirmesi, İran’da devrim sürecinin tamamlanmadığını ispatlamakta. Başörtüsü zorunluluğu genelin maslahatı açısından tercih edilmekte. Her ne kadar saçlarının önü gözükse de 8 gün boyunca hiçbir bayan vücudu görmememiz zihnin meşguliyetine imkân vermiyor. Örtünmeyi sindirememiş kişiler için, kusursuz bir örtünme sağlamanın denetiminin zorluğu düşünüldüğünde, saçı gösteren şekle devletin asgari nokta olarak müsamaha ettiğini düşünebiliriz. Yabancı bayanlar için örtü zorlaması ise, kanaatimce İran devletinin ideolojik bir tercihi.

TELEVİZYON VE RADYO DEVLETİN KONTROLÜNDE
Davetlisi olduğumuz Radyo ve Televizyon Kurumu (İRİB), İran’da üst düzey bir konuma sahip. İRİB genel müdürü, İran’da bakanlar kurulu toplantılarında yer almakta. Şah zamanında Fransızların kontrolünde olan kurum, devrim sonrası tamamen yeni rejimin denetiminde ve hizmetinde kullanılıyor. Özel yayıncılığa imkân verilmemesinden dolayı da “baskıcı” eleştirileri ile karşılaşan İran’ın, televizyon ve radyoculuğu serbest bırakma gibi bir lüksünün olmadığını düşünüyorum. Bize kurumun amaçları hakkında bilgi veren İRİB Medya Açılım Sorumlusu Lütfullah Siyahkeri de 2 yaşından 80 yaşına kadar her kesime hitap ettiklerini, bu ağır sorumluluktan dolayı özellikle aile yapısını tahrif edici, yozlaştırıcı yayınların oluşturacağı olumsuz sonuçlara karşı denetimin şart olduğunu vurguladı.  Siyahkeri, devlet denetiminde olan İRİB’in, bir devlet kurumu sorumluluğu ve ciddiyetiyle hareket etmesini sağlamanın yadırganmaması gerektiğini söyledi.
Televizyon ve radyo kurumunun devlet kontrolünde olmasını, yıllarca tek kanallı ve kalitesiz yayın yapan TRT ile mukayese etmek doğru bir karşılaştırma olmaz. Çünkü İRİB’in devrimden önce tek bir yayın kanalı varken bugün 100’den fazla yayın kanalına ve çeşitliliğe sahip. 8 tane milli, 7 tane uluslararası yayın kanalı bulunuyor. 4 eyalette o bölgenin kendi dilleriyle yayın yapan bölgesel televizyon ve radyo kanalları mevcut. Ayrıca İran, batı dünyasına İngilizce yayın yapan PRESS TV ve Arap ülkelerine Arapça yayın yapan EL ALEM televizyon kanalıyla, kendi derdini anlatabilmenin mücadelesini veriyor.  Fikir özgürlüğünün, tüm düşünce ve inançlara saygı gösterildiği, bir savaşa yol açmadığı müddetçe mümkün görüldüğü İRİB’de, cinsel öğelere yer vermeden 100’den fazla kanalı ilgi çekici kılmanın zorluğuna işaret ediliyor.

DEVRİM SONRASI İRAN SİNEMASI
İran’da sinemaya yönelik büyük bir eğilim var. Türkiye’den bile sinema okumak için birçok öğrenci İran’daki üniversitelere kayıt yaptırmış. İran’ın sinema sektöründeki başarısı, esasında bilinen bir gerçek. Ancak devrim süreci bu gelişime set çekmemiş. Aksine sinemanın, halkın bilinçlenme sürecine hizmet edecek bir araç haline getirilmesi amaçlanmış.
Hollywood’a nazire yaparcasına kurulan büyük film platolarında, Nil Nehri, Kenan şehri, eski Mısır aynı anda bulunuyor. İrşad Bakanlığı’na bağlı olan Farabi film şirketi, senaryoları, dışarıdan gelen sinema filmlerini ve tüm yapımları denetliyor.  İran’da 8-10 günde bir vizyona giren filmler dört tür içeriyor. Toplumsal olayların işlendiği filmler, askeri, polisiye filmler, devrimi anlatan, cihad ve şahadet içerikli filmler ve Kur’an kıssalarından yola çıkarak hazırlanan tarihi filmler... Hz. Meryem, Hz. Ali ve Ashab-ı Kehf, Türkiye’de de yoğun bir şekilde izlenen bildiğimiz filmlerden. Bu filmler Şehreki Gazel platosunda çekiliyor.  Ayrıca İran’ın çizgi filmler konusunda çok başarılı bir noktaya geldiğini ve böylece her kesime yönelik irşad çalışmalarının sürdürüldüğünü söyleyebiliriz.     

KADINLAR, HAYATIN İÇERİSİNDE OLDUKÇA AKTİF
 İran’da kadınlar Türkiye’deki kadınlardan daha aktif ve girişken bir şekilde hayatın içerisinde yer alıyor. Hassas genetik çalışmaların yapıldığı enstitülerden devletin temel iletişim kurumlarına kadar kadın çalışanlar üst düzey görevlerde bulunuyor. Üniversite eğitimi almış ve almakta olan hanımların oranı da bir hayli fazla.
Kapalı, içe dönük bir kadın profili ile karşılaşmayı bekleyen ekibimizdeki birçok arkadaşımızın, caddelerde gördükleri bayan şoförlerin fazlalığı, hatta arabadan inip kavga edecek boyutta olmaları karşısında şaşırdıklarına şahit olduk. Yani örtünmenin kadını hayattan soyutlayan, dışlayan bir unsur olarak gösterilmesinin propagandasından farkında olunmasa da etkileniliyor.
Çok ilginçtir ki batılı gazete ve televizyonların İran’ı tanıtan kamera ve fotoğraf karelerinde genelde kadın unsuru kullanılıyor. Çador (İran geleneksel örtüsü) giymiş kadınların cep telefonu ile konuşmaları, otomobil kullanmaları, hatta parklarda oturup sohbet etmeleri büyük bir olay gibi görüntüleniyor. Bunun arka planında şu anlayış yatmakta: “Çarşaf, çador, örtü ilkel bir tercihtir. Cehalet ile özdeştir. Günümüz modern dünyasında yeri yoktur. Bu şekilde giyinmekle beraber elinde cep telefonu olan bir kadın büyük bir tezat oluşturmaktadır. Birbirine zıt olan bu iki unsurun aynı karede olması objektifleri onlara çevirir.”
Maalesef bu anlayış neticesinde bazen, “aaa kadın yemek yiyor”, “baksana, elindeki telefonla fotoğraf çekiyor”, “bunlar da parklarda oturup sohbet ederlermiş” şeklinde abartılı ve karşı tarafı sıkan noktalara gelindiğine şahit oldum. Hayatın içerisinde rutin işlerinizi yaparken, birilerinin uzaylı görmüş gibi elindeki fotoğraf makinesiyle peşinizde dolaşmasının normal karşılanacak bir yönünün olmadığı bir gerçek. Bundan dolayı, İranlı kadınlar ve hayat içerisindeki pozisyonları hakkında doğru kaynaklardan bilgi almanın önemine vurgu yapmak istiyorum.

DÜNYEVİLEŞME RÜZGARI İRAN’I DA ETKİLİYOR.
İran yönetimi, halkın güzel hijab bilincine kavuşabilmesi için mücadele ediyor. Esasında devlet örtü dışında temel birçok ibadi konuda halkın gelişimi için yönlendirmelerde bulunuyor. Bu mücadele sonucunda, inkılabın değerlerine göre gelinen nokta kâmil değil. Bunu Tahran’ın caddelerini izleyerek anlayabilirsiniz. Örtü gibi, diğer temel ibadi uygulamalarda da bir gevşeklik olduğunu düşünüyorum.   Fakat İran’da gerçekleşen inkılabın çok da yaşlı olmadığını unutmamak gerekir. Her ne kadar İslam inkılabının 29 yaşında olduğu hesaplansa da, 1980-1988 yılları arasındaki Irak savaşının yapılanma süresine dahil edilmemesi gerektiğine inanıyorum. Yani İran’daki rejimin 18 yaşında olduğunu ve inkılabın fikri ve düşünsel yansımasının tam olarak görülememesinin çok şaşırtıcı olmadığını söyleyebiliriz. Buna ayrıca, dünya tarafından boykot ve tecrit edilmeyi de eklememiz gerekir.
Hatta, son dönemde tüm Müslümanları kuşatan dünyevileşme rüzgarının İran’dan bağımsız olamayacağını da düşünerek analiz yapmaya çalışmalıyız. İbadetlerde yaşanan gevşeklik, batı yaşam tarzına duyulan özenti, konfor ve tüketim hastalığı, Türkiyeli, Suriyeli, Mısırlı Müslümanları etkilediği gibi, İran halkını da etkisi altına almıştır.
Diğer taraftan İran halkının şöyle bir dezavantajı da söz konusudur: “Yönetim İslami bir yönetimdir, halkın ıslah edilebilmesi için faaliyetler yapmak onun işidir.” İşte bu anlayış, halkın her şeyi devletten bekleme tembelliğine sebep oluyor. Böylece ferdi kulluk görevleri genelde askıya alınarak, gönüllü ıslah çalışmalarında da azalma görülmekte. Yaptığımız sohbetler sırasında bu durumun, “İnsan yaratılış icabı ölüme yaklaşınca ibadetlere daha çok yönelir. Daha önce İran’da savaş ortamı vardı.
İnsanlar ölüme yakın olduğundan ibadi yaşam da ön safhadaydı. Ama şu an durum öyle değil. İnsanlarda tüketim artıyor, insanlar liberalleşiyor, modern dünyanın kültürel dayatmasından onlar da etkileniyor” sözleriyle tarif edilmesi, bizim tespitlerimizi de güçlendirmektedir.

ABD’YE MEYDAN OKUMAK AHMEDİNEJAD’A YETMİYOR
Konuşma fırsatı bulduğumuz birçok İranlı, Cumhurbaşkanı Dr. Ahmedinejad’ın Türkiye’de daha çok sevildiğini, ama İran içindeki politikalarının yeterince bilinmediğinden söz ettiler. İranlılar, seçim öncesi İran petrol gelirlerini halkın sofrasına indirmeyi vaat eden Ahmedinejad’ın, petrol gelirlerindeki artışa rağmen bunda başarılı olamadığından yakınıyorlar.
Petrolün varil fiyatı 20 dolardan 70-80 dolara çıkmasına rağmen ülkede pahalılık arttı, hayat şartları kötüleşti diyorlar. Buna sebep olarak, devletin verdiği kredilerin geri dönüşünün olmaması, askeri yatırımlar ve dış yardımlar görülüyor. Ekonomideki bu başarısızlık, sadece güce teslim olmuş İranlılar içerisinde İslam’ın başarısızlığı olarak değerlendirilme tehlikesini peşinden getiriyor. Gençlerin daha çok reformcu olarak isimlendirilen tarafa yakın olduğu belirtilen İran’da, geleneksel kesimin desteğini alan Ahmedinejad’ın sadece ABD ve İsrail çıkışlarının halkı memnun etmek için yeterli olmadığını söyleyebiliriz.

NÜKLEER TEKNOLOJİ BİR TEHDİT Mİ?
Ekibimizden bir arkadaşımızın görüştüğü İran’da etkin konumda bulunan Molla Misbah, nükleer teknolojiyi kitle imha silahı olarak kullanmanın haram olduğunu söyledi. Ancak Misbah, eğer ABD ve İsrail saldırır, İran halkını yok etmeye yönelik girişimlerde bulunurlarsa, müdafaa haklarının saklı olduğunun unutulmaması gerektiğini de hatırlattı. Büyük inkılap gününde, Azade meydanına doğru gerçekleşen yürüyüş boyunca israil’e gönderme yapan atom sembollü afişlerin yer alması, herhalde bu açıklama bağlamında değerlendirilmeli…

(Hamza Er - Vakit)