Cumhuriyet döneminde satılan ve yıktırılan camiler

Cumhuriyet döneminde başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde büyük bir cami kıyımı yaşandı. Bu yıkımların sebepleri çeşitliydi. 1930’lu yıllarda ihtiyacın dışında olduğu iddia edilen camiler satılır, yıkılırken, 1950’li yıllarda sebep yol ve meydan yapım çalışmaları oldu.

Tek parti dönemi Türkiye’sinde 1925 yılında Vakıflar Bütçesi Kanununa gereksiz ve harap olan vakıf binaları ile arsaların satılmasına imkan veren bir madde eklendi. Bu kanuna dayanarak medrese olarak kullanılan birçok binanın satışı gerçekleşti. 1927 yılında kabul edilen "Diyanet İşleri Riyasetince ve İcra Vekilleri Heyetince tasdik edilecek bir talimatnameye tevfikan 1927 senei maliyesi nihayetine kadar cevamiin hakiki ihtiyaca göre tasnifi ve zaman ve mekan itibariyle kabili cemi olan vazifeler tevhit edilmek suretiyle işbu cevami hademesi kadrolarının tesbiti mecburidir." şeklinde kabul edilen kanunla hakiki ihtiyaç dışındaki cami ve mescidlerin kadro dışı bırakılacağı ifade edildi.

Hakiki ihtiyacın ne olduğu ise talimatname ile belirlendi. Burada iki cami uzaklığının 500 metre olması yeterli görüldü ve buna göre bir tasnif yapıldı. Hakiki ihtiyacın dışındaki camilerin kapatılması da bu çalışmanın ardından başladı. Kanunda ve talimatnamede camilerin satışı ile ilgili bir düzenleme olmamasına karşın bazı camilerin satışı çıkarılması süreci başladı. 1935 yıllında çıkarılan”  "Tahsis edildikleri maksada göre kullanılmaları kanun veya amme intizamına uygun olmayan veyahut işe yaramaz bir hale gelen hayret vakıflar, idare meclisinin teklifi ve bakanlar heyetinin kararı ilke mümkün mertebe gayece aynı olan diğer hayrata tahsis edebileceği gibi bu kabil hayrat ayın veya para ile değiştirilerek elde edilecek ayın veya para dahi aynı suretle diğer hayratla tahsis olunabilir.” Kanunla ise hakiki ihtiyaç dışındaki camilerin satışı hızlandı. Bu suretle 2 bin 815’i cami, mescid olmak üzere 3 bin 900 vakıf eseri satıldı. Birçok camii ise çeşitli sebeplerle yıktırıldı.

Başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde camilerin Bir diğer yıktırılma sebebi ise yol çalışmaları ve meydan düzenlemeleri oldu. Demokrat döneminde şehir imar faaliyetleri sürecinde başta Tophane,Karaköy,Fatih,Eminönü,Aksaray olmak üzere çok sayıda camii yıktırıldı.

Yol genişletme çalışmları sonucunda yıktırılan camilerden bazıları:  En önemli yıkımlar Unkapanı-Yenikapı arasındaki Atatürk Bulvarının yapım çalışmaları sırasında Aksaray semtinde gerçekleşti. Oruç Gazi Camii bunlardan biriydi. Atatürk Bulvarı üzerinde Pertevnial Lisesi yakınında olan bu mescid bulvar çalışmaları sırasında 1956 yılında yıktırıldı.

Oruç Gazi Camii

 Yine aynı aynı güzergahta olan Baba Hasan Alemi mescidi de aynı sebeple yıktırıldı. Aksaray’da Mimar Sinan tarafından yapılan Kazasker Abdurrahman Efendi camii de yine Millet Caddesinin yapımı sürecinde yıktırılan bir başka camiydi.

 Aksaray’da Valide Sultan Camiinin gerisinde Vatan caddesinin başlangıcında yer alan Camcılar Camii de yol genişletme projesi çerçevesinde yıktırıldı.Topkapı'da bulunan Mimar Sinan tarafından yapılan enfes bir eser olan İlyaszade Camii de yol yapım çalışmaları sebebiye yıktırıldı. Millet Caddesinde bulunan Fındıkzade Mescidi de yine aynı sebeplerle yıktırıldı.

Karaköy Mescidi

“İstanbul’da imar hareketi” kapsamında yıktırılan yerlerden biri de Karaköy Meydanında bulunan Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camisi diğer adıyla Karaköy mescidi oldu. Meydanın genişletilmesi amacıyla cami numaralandırılarak parça parça söküldü ve bir gemiye konarak Kınalıada’ya gönderildi. Ancak geminin yan yattığı ve parçaların deniz sularına gömüldüğü açıklandı.

Süheyl Mescidi

Yol açma çalışmaları nedeni ile yıkılan bir diğer camii ise Salıpazarı mescidi olarak da bilinen Süheyl Bey Camii’ydi. Fındıklıda Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinin karşısında bulunan bu cami 1957 yılında yıktırıldı.

(Dünya Bülteni)