اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةًؕ اِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدٖينَۚ 

﴿٥٥﴾

Rabbinize yalvara-yakara ve için için duâ edin. Şüphesiz O haddi aşanları sevmez. (Araf Suresi 55. Ayet)

Bu ayette müminlere duâ adabı öğretilmektedir. Allah’ın öğrettiği birinci adap kul olarak O’na duâ etmemizin zaruretidir. Ayet “üd’û rabbekum” diye başlamaktadır. “De ki, duânız olmasa Rabbim size ne diye değer versin ki!” (Furkan, 77) ayeti de bu zarurete işaret buyurmaktadır. Allah’a duâ etmek kulluğun gereğidir. Duâdan kaçınmak ya cehaletten ya da tekebbürden kaynaklanır ki, her iki halde de tevhide aykırıdır.

Duâ edebinin ikincisi Azîz olan Allah’a, zelîl olan kulun yapması gerektiği gibi duâ etmektir. Tazarrû kelimesinin aslı olan ‘dra’ fiili “adam zayıf ve zelil oldu” anlamına gelmektedir. Tazarrû ise zilletini göstermek demektir. Kul acizdir. Allah’a muhtaçtır. Allah’ın, muhtaç olan kuluna yardımı sebepler vasıtasıyla tecelli eder. Bunun için de kul Allah’a tazarru eder, yalvarır-yakarır. Allah her şeye kâdir ve her şeyden müstağnîdir. Her şeyin sahibi O’dur. Kul boyun bükerek, kalpten gelen samimiyetle ve acziyetini hatırlayarak rabbine duâ eder.

Duâ edebinin üçüncüsü ‘gizlilik’tir (hufye). Gizlilikten kasıt, kulun duâsını hiç kimse görmeyecek, bilmeyecek şekilde, kapalı kapılar ardında ve karanlık köşelerde yapması değildir. Kastedilen şudur: Duâ öncelikle kulun kendisiyle rabbi arasındaki bir ilişkidir. Allah, kulun kalbinden geçenleri bile bilir. Duâ böyle bir itikatla yapılır. Kul bağırıp çağırmaz. Kendi halinde, o an Allah’ın huzurundaymış ve doğrudan O’na hitap ediyormuş, niyazını duyurmak istiyormuş gibi bir nezaketle duâ eder. Bu sebeple ayetin mealinde “gizlice” yerine, “için için” demeyi tercih ettik. Temsilde hata olmaz derler, sanki alev alev yanan ateş gibi değil de içten içe yanan kor ateş gibi duâ etmemiz gerekmektedir.

Duâ edebi en genel manada kulun haddini bilmesiyle ilgilidir. Kul olarak her işte, her nimette mutlak surette Allah’a muhtaç olduğumuzu ve hiçbir zaman Allah’tan müstağni kalamayacağımızı bilmekle mükellefiz. Allah’tan yardım dilememiz yanlış değildir, bilakis Allah’ın emridir. Fakat yardım isteme üslubumuz kulun edebine yakışır olmalıdır. Hamdi Yazır diyor ki, duâda tazarrû halinde bulunmamak varlığa, pervasızlığa, bir nevi çalıma delalet eder. Cüz’î bir saygısızlık duâ haddinden emir veya iltimas haddine geçen bir haddi aşma olacağı gibi, duâyı hafî (gizli/içten) yapmamak da ihlas üslubundan riyaya, şikâyet ve dava üslubuna geçiş olur. Rasûlullah’ın (sav) bir sefer esnasında yüksek sesle tekbir getiren Müslümanları, “Sesinizi kısın. Siz sağıra ya da gaib birine duâ ediyor değilsiniz, sizinle beraber olan, işiten ve görene duâ ediyorsunuz” (Muslim, 2704) diyerek uyardığı rivayet edilmektedir.

Mevlid merasimlerinde, mezarda mevtayı defin esnasında, ‘belirli gün ve geceler’de, bayram günlerinde, hele de canlı yayın esnasında yapılan duâlarda ekseriyetle Allah’ın öğrettiği bu duâ adabı terk edilmekte, riya adeta kol gezmektedir. Yapılan duâlar, Allah’a karşı yalvarıp yakarma biçiminden çıkıp, adeta Allah’a emir vermeye dönüşmektedir. Bir de Mehmet Akif’in etkili bir üslupla dile getirdiği gibi, -haşa- Allah sanki kulun ırgatıymış gibi O’ndan ölçüsüz isteklerde bulunulmaktadır. İşaret ettiğimiz yer ve zamanlarda yapılan duâlar çok zaman, siyaset adamlarının meydanlarda halkı coşturmak maksadıyla yaptıkları konuşmalara benzemektedir. Ayet-i kerîmenin yasakladığı herhalde budur ve haddi aşmadır.

(Venhar)