Kenan ALPAY / Haksöz Dergisi

Hicret; Kur'an-ı Kerim'in anlaşılması ve yaşamlaştırılması ile alakalı anahtar bir kavramdır. Kur'an'ın birçok ayetinde imandan hemen sonra ve cihattan hemen önce zikredilmesi Hicret'in İslam açısından neden anahtar bir kavram olduğunu anlatmaktadır. " Onlar ki inandılar, hicret ettiler, Allah yolunda mallarıyla, canlarıyla cihad ettiler ve onlar ki (yurtlarına göçenleri) barındırdılar ve yardım ettiler."(Enfal/72). Yine Enfal Suresi 74. ayeti kerimede de iman-hicret-cihad vurgusunun ardından "İşte gerçek müminler onlardır. Onlar için bağış ve bol rızık vardır" müjdesi verilmektedir.

Hicret; terk etmek, ayrılmak ve ilgisini kesmek anlamına gelir. Hicret, bir yerden, bir eylem veya toplumdan bedenen, lisanen ve kalben uzaklaşmaktır. Hicret, iman eden bir insanın hayatında hiçbir boşluk bırakmamacasına köklü bir dönüşümün adıdır. Kurtuluşa götüren hicret; "Pislikten hicret et" (Müddesir/5) vb ayetlerde ifade edilirken, ifsada/azaba götüren hicret ise şu ayette ifade edilmiştir: "Elçi de 'Ya Rabbi kavmim bu Kur'an'ı terk edilmiş (mehcur) bıraktılar' demiştir." (Furkan/30) Bu ayette Allah'a ve Kitabının hükümlerine değil de Allah'tan ve kitabından hicret edildiği vurgulanmaktadır.

Hicret iki yönlü bir eylemdir. Cahiliyyeden ve küfür ölçüsünden arınmak ve İslami kimliği kuşanıcı takva sahibi olmanın ilk ve zaruri aşamasıdır. Hicretin ikinci aşaması ise Allah rızası için küfür ve zulüm diyarından kopup ayrılmayı ifade eder. Hem bireysel hem de toplumsal dönüşümün öncüsü olmak için bu iki yönlü hicret eyleminin tüm zamanlardaki muhaciri olunması gerekir. Gelenekçi ve modern sapma ve kuşatmaları yarmanın ve kitaba dayalı bir ümmet bilinci oluşturmanın adına Kur'an'da hicret denir. Muhacir, Allah'ın razı olmadığı her şeyden uzaklaşmakta tereddüt etmeyen kişinin adıdır.

Müddesir Suresi ayetinde geçen "rics" kavramı "pis ve iğrenç şey" anlamına geliyor. "Rics"   Maide/90'da içki, kumar, put/anıt heykeller ve fal okları olarak ve "şeytan işi" şeklinde ifade ediliyor. Müddesir suresinin hemen ardından vahyedilen Müzzemmil suresinde de hicret vurgusu yer alıyor: "Halkın (senin aleyhinde) söyleyebileceği her şeye sabırla katlan ve onlardan en uygun/en güzel bir şekilde uzaklaş." (Müzzemmil/10) bu ayeti kerimede geçen "vehcurhum hicran cemila" ifadesi düşünce ve eylem bakımından köklü bir tutum ile cahiliyyede ısrar eden inkarcılardan ve onların cahili sistemlerinden kopup ayrılmayı ifade eder.

Hicret'in bir zorunluluk ve imanla doğrudan bağlantısına dikkat çeken ve bu hususa uymayanları şiddetle kınayan Nisa/97 ve Enfal/72. ayetleri dikkat çekicidir. Hicret ve cihad bağlamı ve ayrılmazlığına dikkat çeken Bakara/218, Enfal/72, Tevbe/20 ayetlerinin yanı sıra hicretin önem ve faziletine dikkat çeken Al-i İmran/195, Nahl/41 ve Hac/58 ayetlerinin üzerinde özenle ve önemle durmak gerek.

Ayetlerin inzal süreci ve bu süreçte Habeşistan'a hicret edenlerin konumu, Habeşistan'da yaşadıkları ve Kureyş müşriklerinin tutumu üzerinden sağlıklı bir perspektif elde edebiliriz. Özellikle Cafer b. Ebu Talip'in Necaşi karşısında "neden hicret ettik?"lerine dair yaptığı konuşmanın içeriği ile Kur'an'da geçen hicret ayetleri arasındaki paralellikler kavramsal ve toplumsal tekabüliyeti işaretlemektedir. Akabe biatları ve hicretin bizzat Hz Muhammed tarafından nasıl organize edildiği ve en son Rasulullah'ın Hz Ebu Bekir ile hicret ederken hangi stratejiyi izlediği ile ilgili bugünün müminleri için de önemli ibret tabloları içeriyor.

Hicret'in önce Mekke'de tüm zorluklara, baskılara rağmen zihinlerde, kalplerde, ahlakta ve toplumsal işleyişte içselleştirildiğini ancak bu süreçten sonradır ki coğrafi bir hareketlilik olarak Habeşistan ve Medine hicretlerinin yaşandığını unutmamak gerekir. Akli ve ahlaki anlamda hicret edemeyenlerin coğrafi, mekansal anlamda da hicret edemeyecekleri açıktır. Bu açıdan hicretin Allah ve Resulüne teslimiyetin doğal bir tezahürü olduğu unutulmamalıdır.

Hicret'i sadece tarihi veya coğrafi bir gelişme olarak ele alamayız. Hicret'in Kur'an'da ifade edilen anlam ve aşamalarını İslam toplumlarında yeniden ihya ve inşa etme çabalarımız, Hz. Muhammed'in örnekliğinin günümüze taşınması açısından temel bir ihtiyaçtır. Hicret, Hz. Muhammed'in örnekliğinde görüleceği üzere tefekkür, tezekkür ve nihayet cahiliyyenin karanlık zihniyetinden kopup vahyin kalpleri mutmain eden aydınlığına yönelmektir.

Hicret, iman ve amel noktasında tüm zaman ve mekanlarda geçerli olan ölçüdür, kriterdir. Hicret, bireysel ve toplumsal olarak itikadi, ahlaki, siyasi, iktisadi vd. tüm alanlarda Allah'ın rızasını ve ölçüsünü hakim kılma çabasıdır. Bu açıdan hicret hem ahlaki hem de ameli açıdan kendi içinde bir dinamizm üretir.

Hicret, Allah'ın rızası için Allah'ın rızası dışındaki her şeyi terk etmektir. Hicret bir kaçış/firar değil köklü bir arayış, ciddi bir taleptir. Bu sebeple hicret büyük bir eylem, muhacir ise büyük bir şahsiyettir. Hicret eden, muhacir farklı toplum ve coğrafyalarda yeni imkanlar üretmek üzere harekete/eyleme geçen kişidir.

Hicret, yardımı ve zaferi Allah'tan beklemektir. Böylece hicret kıyamete kadar devam edecek bir ameldir. Allah Rasulü Muhammed (a)'ın diliyle: "Kafirlerle savaş devam ettiği müddetçe hicret sona ermeyecektir." (Nesai)   Çünkü "Hicret nedir?" sorusuna Hz Muhammed; "Kötülüğü terk etmendir" (Ahmet b. Hanbel)cevabını verirken "Muhacir kimdir?" sorusuna ise; "Hata ve günahları terk edendir" (İbn Mace)şeklinde cevap veriyor.

Nerede, ne zaman ve ne şartlarda olursa olsun küfür ve şirki terk eden, uzaklaşan kimse muhacirdir. Fıskı, küfrü, şirki olduğu gibi modern tüketim kültürünü, kapitalist yaşam tarzını terk etmek de müminler için zor olsa bile kesinlikle bir zarurettir, farzdır. Ahlaki ve ameli olarak nefsimizde, ailemizde ve çevremizdeki her bir ıslah (düzeltme) ameliyesi bizim takva yolunda, hicret yolunda atılmış bir adımımız olacaktır.

Hicret'in istikameti zulümden adalete, küfürden imana, cimrilikten cömertliğe, korkaklıktan cesarete, esaretten özgürlüğe, düşmanlıktan kardeşliğe ve zulüm yurdundan selam yurduna olmalıdır. Hz. Muhammed'in sözü ile; "Hicret et! Zira onun gibi bir amel yoktur." Biz de açıkça ve onurlu bir şekilde Hz İbrahim'in sünneti üzerinde yürümeli ve: "Gerçekten ben Rabbime hicret edeceğim. Hiç kuşkusuz o galiptir, hüküm ve hikmet sahibidir." (Ankebut/26) ahdinin arkasında durabilmeliyiz.

Hicret'in, bedenen, lisanen veya kalben uzaklaşmak, terk etmek, ilgisini kesmek ve ayrılmak anlamlarına geldiğini bir kez daha hatırlamak gerek. Hz. İbrahim'in babasına ve içinde yaşadığı topluma hitaben "Sizden de, Allah'tan başka yalvardıklarınızdan da itizal ediyorum/kopup ayrılıyorum. Yalnız Rabbime yalvarıyorum" (19/Meryem: 48) ikazı hicret'in nebevi mücadeledeki yerine güçlü bir vurgudur. Hz Muhammed (sav)'in "Kafirlerle savaş devam ettiği müddetçe hicret sona ermeyecektir." (Nesai: Bey'at/15) sözü ise hicret'in zaman, mekan ve toplumlar üstü bir ibadet olduğunu teyit eder.

Hicret, hem Kur'anı Kerim'deki muhtevası ile hem de Hz Muhammed'in mücadelesindeki konumu ile İslam'ın temel kavram ve hükümlerini toplumsal veya tarihsel şartlara hapsedenlere verilmiş güzel bir cevaptır. Hicret; namaz, infak, sabır, cihad, oruç vd tüm ameller gibi bütün müminlere Allah'ın bir emridir. Hicret diğer ameller gibi insanı günahlardan uzaklaştırıp takvaya eriştiren bir ibadettir.

Peki bugün için özellikle yaşadığımız coğrafyada biz müminler için hicret'in önemi ve mesajı nedir? Kur'anı Kerim'in inzal oluşundan ama özellikle Hz Muhammed (a) Mekke'den Yesrib/Medine'ye hicret ettiğinden bu güne müminler olarak hepimiz her an hicret imtihanı önünde bulunuyoruz. Hepimiz kendi nefislerimizle yüzleşerek ve Allah'ın huzurunda olduğumuzu unutmaksızın fıskın, küfrün, şirkin ve zulmün temsilcisi olan liberal/kapitalist, modern ulusal söylem, sembol ve hayat tarzlarından kalben, lisanen ve bedenen ayrılıp ayrılamadığımızı sorgulamalıyız. Hiçbir kınayıcının kınamasından korkmaksızın dost-düşman herkese açıkça Allah'ın rızasına ve ölçüsüne uymayan maddi-manevi tüm değerlerden hicret ettiğimizi ilan edebiliyor muyuz? İlahi değerler yerine ikame edilmek istenen vatan, bayrak, milli marş, tüketim kültürü, seküler hayat tarzı vs gibi ulusal/milli değerlerin imani/Kur'ani değerlerin önüne geçip geçmediğini ölçmek açısından hicret'i hayatımızın neresinde görüyoruz?

Kafirleri dost tutmamak, zalimlere meyletmemek, tağuta boyun eğmemek gibi, cihat ayetleri gibi, faiz yiyenlerin Allah'a ve resulüne savaş açtığını hatırlatan ayetler gibi hicret'in de sadece tarihte yaşanmış fakat bugünün dünyasına ilişkin söyleyecek bir sözü, topluma-siyasete yön verecek bir gücü olmadığını sananlar büyük bir aldanış içerisindedirler. Allah'ın vaadinin gerçekleşeceğinden ümit kesenler olsa olsa küfürle iman arasında, liberal life styl ile İslam hayat tarzı arasında köprüler kurmaya çalışırlar. İman ile küfür, adalet ile zulüm arasında uzlaşma arayışına çıkanlar ne kadar büyük bir açmaz içerisinde olduklarını görmek için özellikle hicret ayetleriyle bir kez daha yüz yüze gelmelidirler. Zorlu fakat zaruri bir süreç olan hicret ayetlerini bağlamı içerisinde anlamamak, hayatımızın akışını belirleyen temel ibadetlerden bir ibadet olduğunu unutmak/ihmal etmek imanın ve cihadın hayatımızdaki kılavuz rolünün inkar edilmesi sonucunu doğuracaktır.

Hicretsiz bir hayat mümince bir hayat değildir. Hicretsiz bir iman boş bir iddiadır. Hicret olmaksızın cihad hayatımızın hiçbir safhasında yer tutamayacak bir ütopya olarak kalacaktır. Hicret edemeyen tevekkül nedir bilemeyendir. Alemlerin Rabbi Allah'ın kudretinden ve nusretinden şüphe edenlerin hicretin bereketinden bir nasip edinebilmeleri hiç mümkün olmayacaktır. Resullerin, salihlerin, şahitlerin yolundan yürüyenler Allah'ın rızasını kazanmak ve kurtuluşa ermek için son nefeslerine kadar hicret ederler; kalben, lisanen ve bedenen.

Hicretimiz daim ve mübarek olsun!