Bu yazı serimizde kredi kartının tarihi, kredi kartının hükmü ve pos cihazı kullanmanın hükmü konuları olacaktır. İlk yazımız kredi kartının çıkışı, değişimi ve yayılışını yazacağız. Bu geçmiş tarihi serüven anlaşılmadan şimdiki halimiz doğru anlaşılmaz.

DÜNYA’DA KREDİ KARTI TARİHİ

Kredi kartının çeşitli tanımları yapılmaktadır. “Kredinin” Latince karşılığı “credere” kelimesi, “bir kimseye emniyet ve itimat etmek” anlamına geldiği, kredi kartı çıkaran kuruluş da hamile, kartı ancak gerekli incelemeleri yapıp, onun ödemelerini zamanında yerine getireceğine kanaat getirdikten sonra verdiği için “emniyet kartı” ya da “güven kartı” terimlerinin yerine kredi kartı terimi ile ifade edilmektedir. Arapça’da da anlamı İngilizce gibi güven kartı anlamındaki “Bitakatü’li’timan”dır.

Bankacılık tarihçesinde önemli bir yere sahip olan kredi kartları günümüz ekonomik ve ticari hayatında son derece önemli bir yere sahiptir. Kredi kartları tıpkı diğer bankacılık ve borsacılık faaliyetleri gibi çok eski tarihlere dayanmaktadır. Yüzlerce yıllık bir geçmişe sahip olan kredi kartlarının aslında ilk etapta sıradan ve işlevsiz kartlar olduğunu biliyor muydunuz?

Kredi kartlarının ana yurdu olarak nitelendirilen ABD’de ilk kredi kartını 1894 yılında Hotel CreditLetterCompany çıkartmıştır.

Turizm sektöründe sınırlı bir önem arz eden bu ilk örnekten sonra, “şimdi al sonra öde sloganı” ile 1914 yılında Western Union Bank kredi kullandırma işlevine de sahip olan kredi kartı düzenlenmiştir. Daha sonra 1924 yılında General PetrolleumCompany, ilk petrol kredi kartını çıkarmıştır. Bu ilk uygulamalardan sonra büyük mağazalar, müşterilerine müşteri hesap numaralarının basıldığı metal jetonlar vermişlerdir. Belirtilen kart uygulamaları bugünkü anlamda bir kredi kartı niteliği arz etmemektedir.

Karayolları taşımacılığının gelişimi ile birlikte benzin şirketleri, müşterilerine “courtesycards” biçiminde tanımlanan kartlar ile istasyonlarından benzin alabilme imkânı sağlamışlardır. Kart sahipleri, benzin istasyonlarından bu kartlar ile ilerleyen dönemlerde olta, plak, mutfak araç-gereçleri ve gümüşten yapılan süs eşyaları gibi ürünleri satın alabilmişlerdir. Benzin şirketlerinin uygulamaya koymuş oldukları bu “courtesy kartların” kullanım alanları yukarıda sayılan ürünler ile belirli bir bölgede sınırlı kalmıştır.

1928 yılında, New York’ta First National City Bank ilk bireysel kredi kartı birimini kurmuştur. Aynı dönemde büyük mağazalar müşterilerine harcama kartı (chargecards) dağıtmaya başlamışlardır. 1929 yılında büyük dünya bunalımı ile birlikte kredi kartlarına olan talepte daralma gözlenmiş; İkinci Dünya Savaşı yıllarında ise ABD’de kredi kartı kullanımı yasalar düzenlenerek kısıtlanmıştır. 1931 yılında Century Havayolları, müşterileri için kupon defteri çıkartmaya başlamıştır. 1939 yılında Standart Oil Indiana, ilk kez kredi kartı pazarlaması başlatarak 250.000 yeni kart dağıtmıştır. 1948 yılında New York’taki başlıca büyük ölçekli mağazalar harcama kartı (chargeplates) işlemleri için kooperatif kurmuştur.

Plastik kart içerisindeki çip ile günümüz teknolojisine en yakın kredi kartı uygulaması ise yine ABD’de  1950’li yıllara dayanmaktadır. Bu kart Diners Club karttır. Saygın bir iş adamı restoranda yemek yemiş, ardından üzerinde nakit parası olmadığını geç fark etmiştir. Bunun üzerine aklına imza atarak ödeme yapma fikrine dayanan kredi kartı gelmiş, daha sonra bu düşüncesini hayata geçirmiştir.

Gerçek anlamda ilk kredi kartı ise 1951 yılında New York’taki Franklin National Bank tarafından çıkarılmıştır, bu kart ile kart sahiplerine kredi kullanma imkânı da sunulmuştur. 1956 yılında 100’den fazla banka piyasaya kart çıkartmıştır.

1958 ve 1959 yıllarından itibaren özellikle Bank of Amerika’nın Americard’ı çıkartması ve CheseManhatten’ın 40 banka ile oluşturduğu ödeme sisteminden sonra kredi kartı güçlü bir şekilde ekonomik yaşamdaki yerini almaya başlamıştır.

Kredi kartını piyasaya süren bankalar, hesap dönemi sonunda hamilleri tarafından ödenmeyen bakiyelere 1959 yılında ilk kez faiz işletmeye başlamışlardır.

1965 yılında İngiltere’den BHR ve İsveç’ten Risk Card birleşerek Euro CardInternational’ı kurmuşlardır. 1965 yılındaki bir başka gelişme ise ABD’de 14 bankanın Bank Americard’a rakip olarak International CardAssociation (ICA) ismi altında bankalar arası bir takas kurumu oluşturmasıdır. Bu birlik International CardAssociation (ICA) ismi altında 1969 yılında Western States Bank CardAssociation’dan “MasterCharge” ismini satın almıştır.

Bank of Amerika 1966 yılında “Blue”, “White” ve “Gold” Americard’ların lisansını diğer bankalara da vermiştir. Aynı dönemde Fransa‘da “CarteBlanche” uluslararası bir kart niteliğinde çıkarılmış ve kullanımı özellikle Avrupa’da yaygınlaşmıştır.

Bir İngiliz Bankası olan BarclaysBank’da Amaricard’ın ilk denizaşırı lisansını alan bankadır. Bu banka aynı zamanda kredi kartı uygulamasını İngiltere’de 1966 yılında Barclaycard adıyla ilk başlatan bankadır. Barclaycard’ın başarısı İngiltere’nin diğer önde gelen bankaları olan NationalWestminister, Midland Bank ve Lloyd Bank ile Royal Bank of Scotland’ın katıldığı bir kredi kartı organizasyonu “Acces” adıyla anılan bir kartı, Barchlaycard Visa ile doğrudan rekabet amacıyla çıkarmış ve pazarlamasını yapmaya başlamıştır. Günümüzde İngiltere’de birçok banka giderek büyüyen pazardan pay kapabilmek amacıyla ya VISA ya da ACCESS markaları lisansıyla kart çıkarmaktadırlar.

1971 Los Angeles’te ilk taklit kredi kartı vakası ortaya çıkmıştır.

Visa ismi 1977 yılında kabul edilmiş ve daha sonra National Bank AmericardIncorporated “Visa USA” olmuştur. IBANCO Visa “Visa Uluslararası” ve Bank Americard da “Visa” kart haline gelmiştir.

1980 yılında Interbank Master Charge’yi Master Card’a dönüştürmüştür. Citigrop, DinnersClupInternational’ı devralmıştır.

TÜRKİYE’DE KREDİ KARTI TARİHİ

Türkiye’de kredi kartları ile alışveriş yapma olayı biraz geç başlamıştır. Tarihi 1968 yılına dayanmaktadır. Koç Holding’in iştiraklerinden Setur A.Ş. Türkiye’deki ilk kredi kartı basma yetkisini alan şirket olmuştur. Türkiye’nin ilk kredi kartı Diners Club olarak karşımıza çıkmaktadır. Sonrasında ise Türk Ekspres Havacılık ve Turizm LTD. ŞTİ. “American Express” kartıyla tüketicilerin kullanımına sunulmuştur. Sonrasında tarihler 1975 yılını gösterdiğinde MarterCard, Access ve EuroCard isimli kredi kartları piyasada kendine yer bulmuştur. 1980’li yıllarda birden fazla şubesi olan bankalar günümüz kart sistemine geçmeye başlamış ve Visa kartlar tüketicilere ulaştırılmaya başlamıştır.

1984 yılında Visa’nın Türkiye Ofisini açması ivmeyi artırmıştır. 1987 yılında ilk ATM hizmete girmiştir. Yine 1987 yılında diğer bireysel ürünler olan konut ve araç kredileri devreye konulmuştur. 1988 itibariyle banka kartları, fatura ödemeleri ve yatırım ürünleri bireysel bankacılık kapsamında sunulmaya başlamıştır. 1990 yılında BKM A.Ş. kurulmuştur. (13 özel ve kamu bankası ortaklığı ile, switch hizmeti vermek amacı ile) 1990’lı yıllarda yapılan harcamalar ile puan kazanım ve bu puanların kataloglardan ürün seçimi şeklinde kullanımı başlamıştır.

Türkiye’ de ilk elektronik POS Terminali 1991 yılında kullanıma girmiştir.1993 yılında Europay/MasterCard Türkiye Ofisi açılmıştır ve kart artışı iyice hız kazanmıştır. 1997 yılında ilk ortaklı (co-branded) kredi kartı piyasaya çıkmıştır. 1999 yılında ilk çok ortaklı (multi-branded) kartlar hayatımıza girmiştir. Tüketici aynı zamanda taksitli kredi kartları ile tanışmıştır. Ayrıca katalog ve puan uygulamaları farklı bir boyut kazanarak, kazanılan puanların anlaşmalı işyerlerinde nakit gibi harcanabilmesi gibi özellikler pazara sunulmuştur.

Günümüzde 23 banka tarafından yaygın bir şekilde müşterilere (hem tüketiciler, hem de iş yerleri) bu ürünler ve  uygulamalar ulaştırılmaktadır. Dünyada çok sayıda banka ve kredi kartı çeşidi olsa da kredi kartı basma lisans ve yetkisine sahip öncelik sahibi az sayıda şirket vardır. Bunlardan iki tanesi Türkiye’de oldukça tanıdıktır.

• Troy (yerli)
• VISA
• MASTERCARD
• AMEX (American Express)
• JCB
• DINERS CLUB